Środa Popielcowa, rozpoczyna okres 40-dniowego przygotowania do największej chrześcijańskiej uroczystości - Świąt Paschalnych. Wielki Post trwa do początku liturgii Mszy Wieczerzy Pańskiej sprawowanej w Wielki Czwartek. W Środę Popielcową - obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych i post ścisły (trzy posiłki w ciągu dnia, w tym tylko jeden - do syta). Prawem o wstrzemięźliwości są związani wszyscy powyżej 14. i do 18. roku życia oraz po 60-tce, a prawem o poście - osoby pełnoletnie do rozpoczęcia 60. roku życia. Prawo kanoniczne nie nakłada na wiernych obowiązku uczestniczenia w tym dniu w Eucharystii (nie jest to święto nakazane chociaż jest powszechną praktyką, iż nie powinno się rezygnować w tym dniu z Mszy Św. bez ważnej przyczyny). Podczas posypywania popiołem kapłan wymawia: Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię bądź Prochem jesteś i w proch się obrócisz.
Z polskiej starodawnej tradycji wg przekazów :
Wśród pokarmów nie może być mięsa, tłuszczu zwierzęcego, a niegdyś także nabiału, zaś jeszcze do niedawna podstawowym pokarmem tego okresu był żur i śledzie. „Postu przestrzegano bardzo ściśle. Nawet nie pito serwatki, lecz zlewano ją do beczek, a po Wielkanocy gotowano na niej kaszę jaglaną zwaną kwaśną. Gdy zostawał w domu chleb, po upieczeniu smarowany jajkiem lub smalcem żeby skórka się błyszczała, odkrawano ją i dawano ptactwu. Powszechnie spożywaną potrawą był barszcz żytni". W Siennowie (Jarosławskie) podczas śniadania gospodarz brał garnek w ręce i wypowiadał formułę: 'Chodź barszczu będziemy cię jeść'. Od tej pory jedzono go przez siedem dni tygodni postu jako jedyne pożywienie na śniadanie. Często na kolację w Środę Popielcową była tylko „kasza krzyżowa”, a więc…'przed snem należało uczynić znak krzyża i głodnym kładziono się spać'. O północy z środy na czwartek głos kościelnych dzwonów oznajmiał koniec zapustów i rozpoczęcie postu, ale nim ucichła muzyka schodzono się w karczmach, by 'przepłukać zęby po zapustnym mięsie' ...
Sam zwyczaj posypywania głów popiołem na znak żałoby i pokuty, znany jest w wielu kulturach i tradycjach. W 1091 r. papież Urban II wprowadził ten zwyczaj jako obowiązujący w całym Kościele. W tym też czasie ustalono, że popiół do posypywania głów wiernych ma pochodzić z palm poświęconych w Niedzielę Palmową poprzedniego roku.
