Wielki Post, czas pokuty i nawrócenia. Kościół, przypominając słowa Jezusa, proponuje trzy drogi przybliżania się do Boga: post, jałmużnę i modlitwę. Liturgia tego okresu jest wyciszona. W okresie wielkiego postu z kościoła znikają kwiaty przy ołtarzu, nastrój pokuty podkreśla skromniejszy wystrój świątyni. Kolorem liturgicznym jest fiolet, a w czwartą niedzielę róż. Ważnym elementem obecnym w kościele oraz w życiu parafian jest śpiewanie pieśni pokutnych; mówiących o nawróceniu i chrzcie oraz pasyjnych pieśni wielkopostnych takich, jak Wisi na krzyżu, Ludu mój ludu, Jezu Chryste Panie miły (podczas nabożeństw pasyjnych: Gorzkie Żale, Droga Krzyżowa).
W okresie Wielkiego Postu zabroniony jest udział w zabawach. Organizuje się także zwykle kilkudniowe rekolekcje, które mają pomóc w dobrym przeżyciu tego czasu. W wielu kościołach zachował się zwyczaj ustawiania krzyża, przy którym można klęknąć i ucałować rany Chrystusa. Zwykle stoją przy nim świece i kwiaty.
Wielki Post to czas pasyjny – czas pokuty, przygotowujący do przeżycia najważniejszych dla chrześcijan, Świąt Wielkanocnych. W pierwszych wiekach wielki post obejmował tylko Wielki Piątek i Wielką Sobotę. W III wieku poszczono już cały tydzień, zaś na początku IV wieku, na pamiątkę czterdziestodniowego postu Jezusa na pustyni oraz czterdziestu lat wędrowania Izraelitów po ucieczce z Egiptu, został przedłużony do czterdziestu dni (niedziele, jako dni świąteczne, nie były nigdy do niego wliczane).
Tradycyjne nazwy niedziel Wielkiego Postu :
1.Wstępna – łac. Invocavit
Sto lat temu na polskiej wsi w tak zwaną Wstępną Środę (tak nazywano dawniej Popielec) wynoszono na strych wielkie patelnie - symbol tłustego i obfitego jadła, zasłaniano obrazy i lustra, bowiem kojarzyły się one z niepotrzebnym zbytkiem, do skrzyń i komód chowano strojne ubrania, balowe suknie, unikano także żartów, a dzieciakom chowano zabawki..., sygnalizując tym samym początek Wielkiego Postu. Stąd Niedziela Wstępna po Popielcu, Wstępnej Środzie.
2.Sucha – łac. Reminiscere
Suche Dni były obchodzone jako dni modlitwy przebłagalnej, dziękczynnej i błagalnej połączone z postem ścisłym.Suche Dni obejmują zawsze trzy dni tygodnia związane ściśle z Męką Jezusa Chrystusa (w tradycji Kościoła kwartalne dni postu obejmujące środę, piątek i sobotę, obchodzone na początku każdej z czterech pór roku) :
- środę – dzień, w którym Judasz zdradził Zbawiciela, a przywódcy ludu odbyli naradę przeciw Jezusowi i postanowili Go zgładzić,
- piątek – dzień ukrzyżowania Chrystusa,
- sobotę – gdy ciało Chrystusa przebywało w grobie.
Suche Dni mają jeszcze trzy cele ogólne, które zawsze obowiązują: osobisty, społeczny i kościelny.Po Soborze Watykańskim II datę ustalania Suchych Dni uzależniono od decyzji poszczególnych ordynariuszy.
3.Głucha – łac. Oculi
Nazwa III Niedzieli Wielkiego Postu (Oculi) pochodzi od słów wyjętych z Psalmu 25:
Oczy moje zawsze patrzą na Pana, Bo On wyswobadza z sieci nogi moje.// Zwróć się ku mnie i zmiłuj się nade mną, Bom jest samotny i ubogi!// Ulżyj udręce serca mojego, Wyzwól mnie z utrapień moich!// Wejrzyj na nędzę i mozół mój, I odpuść wszystkie grzechy moje!
O Wielkim Poście i Niedzieli Głuchej wg 'Niedziela', Katowice z 6.03.1926 r.
4.Środopostna – łac. Laetare
Niedzielą Laetare, z łac. „Radujcie się”. W liturgii używamy wtedy różowego koloru, który przypomina nam, że w cierpieniu może być radość. Kolor różowy to fiolet zmieszany z bielą. Oznacza więc radość pośród pokuty, wytchnienie podczas utrapienia. Nazwa ta pochodzi od pierwszych słów Antyfony na Wejście: „Wesel się, Jeruzalem! A wszyscy, którzy ją miłujecie, śpieszcie tu gromadnie. Cieszcie się i weselcie, którzyście się smucili, radujcie się i nasyćcie się z piersi pociechy waszej. Uradowałem się, gdy mi powiedziano: Pójdziemy do domu Pańskiego”. Kościół, Nowe Jeruzalem, cieszy się z obfitości dóbr nadprzyrodzonych, łask płynących z Chrztu i Eucharystii, którymi obdarza swe dzieci. W tradycji rzymskiej jest to "niedziela róż", ponieważ w tym dniu obdarowywano się pierwszymi kwiatami zakwitających róż, a Ojciec św. poświęcał złotą różę, którą ofiarowywał osobie zasłużonej dla Kościoła. W liturgii można zdobić ołtarz kwiatami i grać na organach w liturgii w nadzwyczajnej formie rytu rzymskiego.
5.Czarna – łac. Judica
W piątą niedzielę Wielkiego Postu zasłania się krzyże w kościołach. Przed reformą liturgiczną bł. Pawła VI była to Pierwsza Niedziela Męki Pańskiej. Zwyczaj zasłaniania krzyży, obrazów i figur pochodzi z XIII wieku. Istnieją różne próby wyjaśnienia tego zwyczaju. Może to przypominać o ukryciu przez Chrystusa swojego Bóstwa w czasie Jego Męki na krzyżu. Zwyczaj ten może również podkreślić wyniszczenie Chrystusa i zmierza do tego, aby obraz Jezusa ukrzyżowanego mocniej zapadł w ludzkich sercach. Trzeba także pamiętać, że dawne krzyże często nie posiadały korpusu Chrystusa, lecz były zdobione cennymi kamieniami. W okresie rozważania Męki Pańskiej należało więc zasłonić wszelkie bogactwo i znaki tryumfu, gdyż jest to czas postu i umartwienia.
6.Palmowa – łac. Palmarum
W Niedzielę Palmową (zwaną też Kwietną albo Wierzbną) odczytuje się Mękę Pańską z podziałem na role. Na początku liturgii Mszy św. ma miejsce procesja z palmami, podczas której święci się palmy i odczytuje Ewangelię ukazującą wjazd Jezusa do Jerozolimy. Palemki są symbolem odradzającego się życia.Dominuje czerwony kolor szat. Niedziela ta rozpoczyna Wielki Tydzień.
